De mentale gezondheid van jongeren in Drenthe

Geschreven op 3 april 2023

“624 panelleden met schoolgaande of studerende kinderen zijn bevraagd over de mentale gezondheid van hun oudste kind. Ruim een kwart van de schoolgaande en studerende kinderen heeft veel last van stress; meisjes vaker dan jongens. De stress wordt met name op school ervaren.”

Er zijn zorgen over de mentale gezondheid van jongeren. Trendbureau Drenthe bracht eind 2022 de ervaringen van ouders/verzorgers in kaart. Ouders met schoolgaande kinderen zijn bevraagd over de mentale gezondheid van hun oudste kind. Het gaat om kinderen in het basisonderwijs tot jongvolwassenen in het hoger onderwijs. 624 panelleden met een thuiswonend en naar schoolgaand kind vulden een vragenlijst in.

Over het algemeen komen de uitkomsten van het Drents panel overeen met regionale en landelijke onderzoeken. De mentale gezondheid van jongeren staat onder druk, en is met name onder meisjes verslechterd (HBSC, 2021). Het kabinet lanceerde daarom vorig jaar een landelijke aanpak, mede gericht op jongeren: mentale gezondheid: van ons allemaal.

We richten ons in dit artikel met name op jongeren in het voortgezet onderwijs (vo), middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en hoger onderwijs (ho). Waar duidelijke verschillen met het basisonderwijs (bo) zijn, stippen we deze aan. Landelijk en regionaal onderzoek (vanuit de GGD’s en universiteiten) richt zich op jongeren vanaf 12 jaar. Deze andere onderzoeken leggen we naast de antwoorden van het Drents panel, om een beeld van de situatie in de provincie te schetsen.

Stress

Volgens ouders in de provincie Drenthe heeft ruim een kwart van hun schoolgaande en studerende kinderen veel last van stress. Daarbij geven ouders aan dat meisjes meer last van stress hebben dan jongens. De meest recente landelijke monitor van het RIVM wijst uit dat als je het de jongeren zelf vraagt, bijna de helft aangeeft vaak stress te hebben ervaren in de afgelopen maand.

De stress wordt met name op school ervaren; dit geeft een derde tot de helft van de ouders aan. Met name in het voortgezet onderwijs brengt huiswerk stress met zich mee. Jongeren in Drenthe noemen zelf in de Gezondheidsmonitor Jeugd 2021 en Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2022 ook studie en school/huiswerk het vaakst. In de open antwoorden in het Drents panel valt op dat ouders van studenten in het mbo/ho geregeld het openbaar vervoer als stressfactor noemen.

Oorzaken stress

Leerlingen en studenten krijgen veel mee van wat er in de wereld om hen heen gebeurt. Dit is in het vo, mbo en ho een reden waardoor zij volgens hun ouders stress ervaren (door 25% tot 30% genoemd). Nadenken over de toekomst levert volgens ouders ook stress op. Het willen halen van hoge cijfers wordt door 35% van de vo-ouders genoemd en 25% van de ouders met studerende kinderen. Een ouder van een vo-leerling wijdt uit: ‘‘Zijn manier van leren sluit niet aan bij hoe hij het op school krijgt. Er wordt veel lezen en concentratie gevraagd. Mijn zoon is heel beweeglijk en heeft weinig concentratie. Wat van hem wordt gevraagd past niet bij wie hij is. Prestatiedruk is ook hoog’’. De prestatiedruk en reistijd komen ook terug in de antwoorden van ouders met studerende kinderen: ‘‘Schoolprestaties. Voldoende studiepunten moeten halen voor een positief bindend studieadvies’’ en ‘‘Tijdsdruk, lange reistijd, moeite met vinden van een kamer’’. In het bo wordt stress vaker veroorzaakt doordat kinderen erbij willen horen (volgens 25% van de ouders).

Reacties op stress

De reacties op stress zijn volgens ouders vaak hetzelfde en niet specifiek aan leeftijd gebonden: van boos en gefrustreerd raken, huilen, erover praten, tot zich terugtrekken. Hoe ouders vervolgens reageren wanneer hun kind stress ervaart, is over alle leeftijden praktisch hetzelfde. Luisteren, erover praten, gerust stellen, relativeren, hulp aanbieden, met rust laten en troosten. Ouders zeggen: ‘‘Ik help haar met plannen, alles even op een rijtje zetten en zo laten zien dat stressen niet nodig is’’, en ‘‘Ik laat hem praten en luister actief. Soms geef ik advies. Ik kijk goed naar wat hij nodig heeft. Ik laat hem zo veel mogelijk met rust als hij zich terugtrekt om afleiding te zoeken’’. Ouders met oudere kinderen noemen ook dat ze iets samen ondernemen: ‘‘samen kletsen, samen bakken, samen sporten’’.

Klachten bij stress

Stress kan verschillende lichamelijke en psychische klachten met zich meebrengen. Jongeren in het vo, mbo en ho hebben vooral last van concentratieproblemen, snel boos worden, een gebrek aan energie en vervelende gedachten. In het bo huilen kinderen meer en krijgen buikpijn. Hoofdpijn, slecht slapen en nagels bijten is ook door ouders genoemd.

Bijna alle ouders geven aan dat er iemand is waar hun kind naartoe kan gaan als er iets vervelends gebeurt. Maar het blijkt ook dat zo’n 40% van de jongeren het volgens hun ouders lastig vindt om te praten over zaken die hen dwars zitten (vo: 38%/mbo: 42%/ho: 33%).

Eenzaamheid, angst en depressieve gevoelens

Eenzaamheid onder jongeren is een gespreksonderwerp sinds de schoolsluitingen, lockdowns en afstandsonderwijs. In het algemeen zeggen ouders dat meisjes meer last hebben van eenzaamheid en angst dan jongens. Bij depressieve gevoelens, die minder vaak voorkomen, is er geen verschil tussen meisjes en jongens. Volgens de ouders komt in het vo/mbo (30%) en ho (25%) eenzaamheid bij hun kinderen soms tot vaak voor. Dit percentage ligt in lijn met de regionale cijfers van de gezondheidsmonitor Jeugd voor middelbare scholieren, maar niet met recente regionale cijfers van de eenzaamheid onder jongvolwassenen. Landelijk is te zien dat meisjes meer eenzaamheid ervaren dan jongens. In het bo rapporteren ouders duidelijk minder eenzaamheid. Circa 20% tot 25% van de ouders in het Drents panel weet niet of hun kind zich weleens eenzaam voelt.

Ongeveer een derde van de ouders geeft aan dat hun schoolgaande kind weleens last heeft van angst. Ouders van studenten in het mbo en ho geven het vaakst (14%) aan niet te weten of hun kind last heeft van angst. Angst komt volgens ouders meer voor in het bo dan in het vo, mbo of ho. Depressieve gevoelens komen bij jongeren in het vo, mbo en ho geregeld voor (zo’n 25 tot 34%), in het bo zelden (5%).

Verdieping: Coronacrisis

Tot slot vroegen we aan de ouders hoe hun kind de coronacrisis heeft ervaren. Bijna de helft van de ouders geeft aan dat hun kind (in het vo, mbo en ho) een beetje last had van de coronacrisis. Maar een kwart (vo) tot een derde (mbo/ho) van de ouders gaf aan dat hun kind hier veel last van had. Kinderen in het bo hadden daarbij vergeleken, volgens de ouders, minder last van de coronacrisis (7% veel en 33% een beetje). Eerder onderzoek onder het Drents Panel, middenin een lockdown eind 2020, liet een groot gemis aan sociale contacten en motivatieproblemen zien. Vooral onder studenten.

Bijna de helft van de ouders geeft aan dat hun kind last had van eenzaamheid en verveling tijdens de coronacrisis. De sfeer thuis leed er niet vaak onder. De helft van de ouders zegt dat hun kind moeite had met het online onderwijs en zich minder gelukkig voelde en een vijfde geeft aan dat hun kind zich somber voelde. Een ouder verwoordt: ‘‘mijn kind miste enorm de sociale contacten en uitgaan, geeft nog altijd aan ‘ik heb een paar jaar van mijn jeugd gemist’ ’’. Dergelijke impact op het sociale leven en de persoonlijke ontwikkeling komt ook in eerdere landelijke monitors naar voren.

Er zaten soms positieve kanten aan de lockdowns: ‘‘de thuisstudie gaf lucht door minder reistijd”. Maar de teneur is over het algemeen negatief: ‘‘Mijn kind is mensenschuw geworden omdat het toen allemaal niet mocht. Vertrouwen in de mensen/regering/toekomst kwijt’’. Bijna 40% van de ouders met kinderen in het ho geeft aan dat hun kind problemen heeft (gehad) met de mentale gezondheid door de lockdown en schoolsluiting. Bij het vo en mbo gaat het om 30% en in het bo is het 10% van de ouders die dit aangeven. Vooral studenten hebben ook langer te maken gehad met schoolsluitingen en afstandsonderwijs. Er zijn op dit gebied geen verschillen tussen jongens en meisjes. De mentale gezondheid speelt duidelijk minder een rol in het bo dan in overige onderwijstypen, maar in het bo zijn kinderen evengoed net zo bang (in 20% van de gevallen) voor een nieuwe lockdown als jongeren in het vo, mbo en ho.