Op creatieve wijze waardering voor lezen scheppen bij leerlingen

Geschreven op 29 mei 2020

“Lezen en een afnemende leesmotivatie van jongeren kan maatschappelijke consequenties hebben. Mogelijk zien we nu nog niet wat we aan het verliezen zijn.”

Het zijn ware kunstwerkjes, die de leerlingen van Matijs Lips, docent Nederlands aan het Nassau College in Beilen, maken na het lezen van een boek. In een mindmap komt niet alleen de inhoud van het boek naar voren, maar ook hoe een leerling het verhaal heeft ervaren. En dit is maar een van de vele werkvormen die hij toepast om leerlingen in het voortgezet onderwijs aan het lezen te krijgen en te houden.

Matijs Lips, verkozen tot docent Nederlands 2018, vertelt graag over zijn drive om de leerlingen te motiveren om te lezen. Niet in de eerste plaats om de leesvaardigheid te vergroten of op peil te houden, maar meer nog omdat het lezen van boeken zoveel meer betekent. Het lezen van verhalen, sprookjes, strips en mythen geeft de leerling inzicht in het leven van anderen, vergroot hun invoelingsvermogen, geeft zelfkennis, inspiratie en kan bijdragen aan een positief wereldbeeld.

Het belang van lezen

Ons gesprek begint met de vraag hoe Matijs het PISA-onderzoek, met de conclusie van een mogelijk dreigende laaggeletterdheid voor een groot aantal leerlingen, door hem is ervaren.
Hij brengt direct een kanttekening aan door te zeggen, dat we niet precies weten wat er is onderzocht en de wijze waarop. Maar herkent zeker de afnemende leesvaardigheid van met name de vmbo-leerlingen bij binnenkomst in het voortgezet onderwijs. Dit geldt ook voor spelling en grammatica. Het is praktisch niet mogelijk om niet te lezen in onze samenleving. Lezen is een cruciale vaardigheid. De afnemende leesmotivatie bij jongeren en vooral het weinige ‘diep lezen’ is een probleem geworden. Terwijl deze vorm van lezen juist vaardigheden vraagt en oefent als informatie opdoen en waarderen, reflecteren, verbanden leggen en geconcentreerd blijven. Dit is van belang voor praktisch elk vak.

Leesplezier vergroten

Hij ziet dat er in het basisonderwijs zeker veel leeskilometers worden gemaakt, maar het beschouwen van boeken zou wat hem betreft binnen het onderwijs meer aandacht verdienen. Het gaat niet alleen om het lezen van een boek, maar veel meer om hoe lees je een boek. Door te laten zien wat de waarde van een boek is, kun je het leesplezier vergroten. Niet door snel op internet een uittreksel te zoeken en een paar cognitief gerichte vragen over een boek te beantwoorden. Maar door na te gaan wat het boek voor je betekent, wat je er zelf aan kunt hebben. In dit verband komt ook de term ‘boekdrempel’ naar voren. Na het lezen van een groot aantal bladzijden, moet je je afvragen “wat heeft dit boek me te vertellen?”. En aan de hand daarvan “lees ik verder of pak ik een ander boek?“. Door te leren wat je in een boek zoekt, wordt het lezen ervan gestimuleerd.

Bied leerlingen een rijk bad aan

Er zijn een aantal kenmerken dat de lessen van deze docent typeert. Allereerst door leerlingen kennis te laten maken met allerlei verschillende vormen van geschreven materiaal en de leerlingen daarin onder te dompelen: “bied ze een rijk bad aan”. Matijs leest zelf veel voor tijdens de lessen. Dit betekent ook zelf jeugdliteratuur lezen en kennis hebben van wat voor de leerlingen interessant is. Een boek over Nouri is voor een Ajax-fan interessanter dan Gerard Reve. Een Netflixserie die boeiend is, nodigt ook uit daarna het boek ervan te lezen. Hij vraagt van de leerlingen dat ze zeker een paar boeken per jaar hebben gelezen. Dit gebeurt op school door tijdens de lessen het stil lezen een plek te geven, maar ook thuis.

Werkvormen die motiveren

Het verwerken van een gelezen boek krijgt bijzondere aandacht. Leerlingen moeten laten zien dat ze een boek daadwerkelijk hebben gelezen. Daarvoor gebruikt hij veel verschillende werkvormen. Deze getuigen van veel creativiteit van zowel deze docent als van de leerlingen. Voorbeelden zijn: een mindmap maken, een vlog met de argumentatie waarom het een goed boek is, een schriftelijke toets, bedenk de hamvraag bij een boek, schets de structuur van het boek of de gevoelens van de hoofdpersoon, een markt waarbij leerlingen een debat voeren om het boek aan de man/vrouw te brengen of een fragment voorlezen uit een boek waar je enthousiast over bent.
Matijs zoekt naar mogelijkheden om met zijn gedrevenheid en zijn ideeën anderen te motiveren meer met boeken te doen in het onderwijs. Hij zou graag zien dat de vraag “hoe doe je het, hoe benader je leerlingen, hoe stimuleer je ze” vaker gesteld wordt. Ook in het curriculum zou ruimte moeten komen om vaker vrij lezen op het rooster te zetten. Een aantal boeken per jaar lezen zou normaal moeten zijn, waarbij niet doorgestroomd kan worden wanneer dit niet het geval is.

Lezen schept waardering voor andere aspecten

Lezen en een afnemende leesmotivatie van jongeren kan, volgens Matijs, maatschappelijke consequenties hebben. Mogelijk zien we nu nog niet wat we aan het verliezen zijn. Iedereen heeft het druk, we denken veel te moeten en worden overspoeld met informatie. We denken in snelle korte uitingen te weten wie of wat een ander is. We gaan daarbij voorbij aan de essentie van relaties, aan accepteren van beperkingen en verliezen mogelijk onze verdraagzaamheid. Tijd nemen om aandacht te hebben voor taal en onze best willen doen om taal te begrijpen, geeft de mogelijkheid deze aspecten weer meer te waarderen.