Wat is de rol van cultuur binnen de Monitor Brede Welvaart?

Geschreven op 19 december 2023

“Vraag via onze burgerpanels aan inwoners hoe ze cultuur beleven in de provincie, als bezoeker én als beoefenaar, welke vormen van cultuur onmisbaar zijn voor hun gevoel van welzijn, en wat er kan verbeteren met betrekking tot het aanbod.”

‘Waarom is cultuur geen onderdeel van de Monitor Brede Welvaart?’ Deze vraag werd naar aanleiding van de laatste monitor uit diverse hoeken gesteld. Terecht, vinden Sociaal Planbureau Groningen en Trendbureau Drenthe. Want hoewel cultuur geen onderdeel van de monitor is, heeft cultuur wél een grote impact op de levens van inwoners. Het draagt bij aan het welzijn en is onderdeel van ‘alles wat het leven de moeite waard maakt’.

Sociaal Planbureau Groningen en Trendbureau Drenthe monitoren de brede welvaart in de twee provincies. Voor een deel van de gegevens baseren wij ons op de bestaande Regionale Monitor Brede Welvaart (opgezet door het Centraal Bureau Statistiek). Maar deze gegevens zijn niet altijd volledig of relevant voor de provincies Groningen en Drenthe. Daarom baseren we onze Monitor Brede Welvaart ook op informatie uit ons Gronings en Drents burgerpanel.

Sociaal Planbureau Groningen en Trendbureau Drenthe verkennen nu hoe cultuur zich verhoudt tot brede welvaart, welke rol het moet spelen binnen de Monitor Brede Welvaart, en op welke manier cultuur gemeten kan worden. We sluiten aan bij de definities gebruikt door de Boekmanstichting én de Stichting Kunst & Cultuur. Deze stichtingen denken over cultuur in thema’s zoals podiumkunst, boeken, films en muziek, maar ook architectuur, online kunst en games.

Wat is cultuur?

Cultuur is een veelomvattend begrip. Enerzijds gaat cultuur over muziek, beeldende kunst, theater, architectuur en film. Anderzijds wordt de term cultuur wordt ook gebruikt om te verwijzen naar tradities, normen en waarden. Het één sluit het ander niet uit.

De kunsten zijn bij uitstek podia waarbij uiting aan de eigen cultuur gegeven kan worden. Denk aan jongeren en hun bijdragen aan rapmuziek, of religie op schilderijen. Maar ook Rubens’ figuren en Popart zijn uitingen van heersende cultuurwaarden in bepaalde tijden. Dit geeft diversiteit van cultuuruitingen. Naast de door de Boekmanstichting en de Stichting Kunst & Cultuur genoemde thema's, kan het interessant zijn om deze vraag voor te leggen aan de inwoners via onze panels. Want brede welvaart gaat over het welzijn van iedereen. Dus iedereen die wel eens leest, muziek luistert of wel eens met aandacht tekent, schildert of zingt (Stichting Kunst & Cultuur). Maar dat laat de vraag open waar je dan precies de grens trekt tussen cultuur en andere vormen van vrijetijdsbesteding. Zijn spellen en sport onderdeel van cultuur? En waarom lasergamen misschien niet, maar fierljeppen wellicht wel? Of welke film is cultuur? Alle films die een kaskraker zijn? Oppenheimer en Fast and furious 9 zijn erg verschillend, maar kunnen beide als cultuur gezien worden. Straatcultuur is een culturele uiting onder jongeren met een geheel eigen normen- en waardenkader dan de zogeheten ‘burgercultuur’, die breder gedragen wordt in Nederland. Cultuur is dus geen vaststaand iets, maar is fluïde tussen doelgroepen, en door de tijd.

Bij het verkennen van de rol van cultuur binnen brede welvaart richten we ons in eerste instantie op alle creatieve uitingsvormen en hoeveel mensen hier gebruik van maken en/of zelf cultuur beoefenen (zie de website van Stichting Kunst & Cultuur). Een vraag die hierbij direct rijst is 'wat is dan het verschil tussen cultuur en andere vormen van vrijetijdsbesteding?'. Vaak wordt hierbij de smalle definitie van cultuur gebruikt, waar het alleen gaat om de ‘kunsten’, dus denk aan musea, theater, opera, enz.? In deze definitie moet cultuur verfijnd en intellectueel uitdagend zijn, ongeacht wie de cultuur waardeert. Daarbij gaat het vaak om activiteiten van een minderheid. Wij zijn juist op zoek naar cultuur in de brede versie, waarbij we op zoek zijn naar alle makers en gebruikers van cultuur.

Wat is het belang van cultuur?

Het belang van cultuur is duidelijk. De rol van cultuur op ons welzijn is al vaak onderzocht. De Europese studie Culture Action 2022 vindt onder andere een positieve bijdrage van cultuur en kunst op gezondheid. Cultuur verbetert het mentale welzijn en verhoogt de maatschappelijke betrokkenheid. Dit bevestigt wat de World Health Organization al eerder vond. Er zijn 5 typen kunst die bijdragen aan een beter welzijn:

podiumkunsten (muziek, dans, zang, theater, film);
beeldende kunst en vormgeving (beeldhouwen, schilderen, fotografie);
literatuur (schrijven, lezen);
cultuur (het bezoeken van musea, concerten en theater);
online kunstvormen (animatie, digitale kunst etc.).

Het gaat hierbij om zowel het bezoeken of bijwonen van deze kunsten als het zelf beoefenen hiervan.

Hiernaast kan cultuur ook impliciet een effect hebben op de levens van mensen. Denk aan dementerenden die door dans en muziek meer kwaliteit van leven ervaren. Of hoe een prettige omgeving, zoals monumentale panden, architectuur en ruimtelijke indeling een effect heeft op onze beleving van de omgeving, ons gevoel van tevredenheid. Hoe centraal straatcultuur kan staan in de levens van jongeren en welke impact dit heeft op mode en de kledingindustrie.

Zit cultuur al in de Monitor Brede Welvaart?

Cultuur zit op dit moment impliciet besloten in de monitor. Afhankelijk van hoe we cultuur precies definiëren, kan cultuur worden teruggevonden in de verschillende ‘taartpunten’ van de monitor. Bijvoorbeeld, aspecten van cultuur worden gemeten onder vrijetijdsbesteding (tevredenheid met cultureel aanbod; hoe vaak bezoek je een cultureel evenement) of onder Milieu (cultuurhistorische landschapselementen). Uiteraard kan vrijwilligerswerk draaien om een culturele bezigheid (in de bibliotheek of culturele aspecten bij jongerenwerk). Concretere metingen, zoals de Boekmanstichting doet in haar cultuurmonitor, zitten er nog niet in. Wel hebben we de vragen 'Welke van de volgende type culturele evenementen heb je bezocht?' en 'Welke cultureel aanbod mis je in de regio?' uitgezet naar aanleiding van de Cultuurmonitor Emmen, maar nog niet opgenomen in onze provinciebrede panels.

De cultuurmonitor van de Boekmanstichting is gebaseerd op een database met een groot aantal indicatoren over het culturele leven in Nederland. Dit zijn bijvoorbeeld cijfers over hoeveel mensen hebben podiumkunsten bijgewoond dit jaar, de gemeentelijke cultuurlasten, het aantal vestigingen van de kunstuitleen, en ook hoeveel banen er zijn in de game-industrie. Ons doel is het samenstellen van een pakket aan indicatoren die inzicht geven in de rol van cultuur in Brede Welvaart. Wat veel van deze indicatoren niet meten is hoe vaak mensen zelf actief cultuur uitoefenen, of wat de beleving van cultuur is bij de inwoners. Juist dit soort inzichten spelen bij de Monitor Brede Welvaart van Sociaal Planbureau Groningen en Trendbureau Drenthe een grote rol. Eén van onze conclusies is daarom dat een goede aanpak zou kunnen zijn om via onze burgerpanels aan inwoners te vragen hoe ze cultuur beleven in de provincie, als bezoeker én als beoefenaar, welke vormen van cultuur onmisbaar zijn voor hun gevoel van welzijn, en hoe het aanbod verbeterd kan worden.