Taal en rekenen in coronatijd
Met de Drentse Onderwijsmonitor volgen we al jaren de taal- en rekenprestaties van leerlingen. Over de jaren 2017-2020 zagen we op de vakken begrijpend lezen, spelling, technisch lezen en rekenen/wiskunde in praktisch alle groepen op Drents niveau een achteruitgang.
Hieronder zoomen we specifiek in op de impact van de coronacrisis. We vergelijken de resultaten van de middentoetsen van voor de coronacrisis (februari, M-2020) met die van een jaar later (februari, M-2021), een periode met twee lockdowns en afstandsonderwijs. Zien we verschillen? en zo ja, zijn die dan groter of kleiner op scholen met veel of weinig kwetsbare kinderen?
In dit onderzoek kijken we naar de mate waarin een groep leerlingen met een bepaalde toetsscore is toe- of afgenomen op groepsniveau (bijv. de scores van groep 4 op M-toets Spelling (2020) versus de scores van groep 4 op M-toets Spelling (2021)). We vergelijken kortom de scores van dezelfde leerjaren over verschillende schooljaren.
We kunnen op basis van de voor ons beschikbare data niets zeggen over de mate waarin individuele leerlingen er qua vaardigheid op voor- of achteruit zijn gegaan (score leerling X op M-toets Spelling groep 4 (2020) versus score leerling X op M-toets Spelling groep 5 (2021)). Daar hebben onderzoekers van Oxford University wel onderzoek naar gedaan, hiervan delen we kort de uitkomsten.
Oxford University deed onderzoek naar de impact van de eerste lockdown op de onderwijsprestaties van basisschoolleerlingen. Deze lockdown viel precies tussen de afname van de middentoetsen in februari 2020 (M-2020) en die van de eindtoetsen in juni 2020 (E-2020). Uit een vergelijking van de midden- en eindtoetsresultaten voor rekenen, spelling, taal en begrijpend lezen, bleken leerlingen in Nederland gemiddeld een leervertraging van 7-8 weken te hebben opgelopen.
Medio 2021 deed Leeruniek, in samenwerking met onderzoekers van Oxford University, opnieuw onderzoek. Hierbij vergeleken ze prestaties op de M-2020 toets met de M-2021 toets. Dit gaf een indicatie van de leervertraging over de periode waar twee schoolsluitingen in vielen. Vertragingen, zoals gemeten in de zomer van 2020, lijken in het voorjaar van 2021 deels te zijn ingelopen. De onderzoekers wijzen er echter op dat het trekken van harde conclusies lastig is, doordat toetsen als gevolg van de 2e lockdown gemiddeld 6 weken later afgenomen zijn.
De toetsmomenten en tijdlijn van schoolsluitingen zijn in onderstaande figuur weergegeven.
In het kort
- In 2021 heeft 91% van de Drentse basisscholen heeft gegevens aangeleverd voor de Drentse onderwijsmonitor.
- Middentoetsen zijn als gevolg van lockdowns vaak later afgenomen dan gebruikelijk. Toetsen die na de middentoetsperiode zijn afgenomen, zijn niet meegenomen in ons onderzoek.
- Vergeleken met voor de coronacrisis lijken taal- en rekenscores in Drenthe in veel groepen gemiddeld genomen stabiel gebleven. Vooral groep 8 scoort op aantal onderdelen lager dan in 2020 (begrijpend lezen, rekenen/wiskunde en technisch lezen).
- Prestaties begrijpend lezen groepen 4 en 6 waren vergelijkbaar met een jaar eerder. Groepen 8 en 7 scoorden lager dan voor coronacrisis.
- Alleen groep 4 scoorde op spelling iets lager dan voor coronacrisis. Prestaties overige groepen lijken stabiel.
- Prestaties technisch lezen groepen 4 en 6 vergelijkbaar met een jaar eerder. Groepen 8 en 7 scoorden lager dan voor coronacrisis.
- Lagere rekenprestaties in groep 8 dan voor de coronacrisis. Scores in overige groepen stabiel (6 en 7) of iets toegenomen (groep 4).
- De scores op taal en rekenen verschillen behoorlijk wanneer de gemeentelijke gemiddelden worden vergeleken.
- Gevolgen van schoolsluitingen voor taal en rekenprestaties meer zichtbaar op scholen met veel kwetsbare leerlingen (behalve in groep 8)
- Taal- en rekenscores groep 8 ook op scholen met weinig kwetsbare leerlingen afgenomen.
Middentoetsen als gevolg van lockdowns vaak later afgenomen dan gebruikelijk
De afgelopen jaren leverde 93% van de Drentse basisscholen toetsgegevens van het leerlingvolgsysteem aan voor de Drentse Onderwijsmonitor. In 2021 hebben we van 91% van de scholen gegevens ontvangen. Vanwege de coronacrisis en een tweede lockdown met aansluitend de voorjaarsvakantie, zijn de middentoetsen bij sommige leerlingen later afgenomen (na 31 maart). Binnen ons onderzoek worden deze toetsen niet als middentoets meegerekend omdat ze buiten de reguliere afnameperiode vallen. Zouden we deze toetsen wel meerekenen, dan zouden we geen zuiver beeld krijgen. Deze leerlingen hebben namelijk langer les gehad voordat de toets werd afgenomen. Een gevolg daarvan is wel dat het aantal toetsresultaten dit jaar lager uit valt dan voorgaande jaren. Van de scholen/leerlingen waarvan we geen toetsresultaten hebben, weten we niet hoe zij gescoord zouden hebben. Er zijn onderzoekstechnisch geen redenen om te denken dat de beschikbare toetsresultaten afwijkend zijn. Er zijn extra analyses gedaan om te kijken in hoeverre de toetsresultaten en de scholen die deze aangeleverd hebben in 2020 en 2021 vergelijkbaar zijn. Zo zijn de aangeleverde gegevens voor beide jaren vergeleken als het gaat om de verdeling naar schoolweging, schoolgrootte en eerdere toetsprestaties. Op die manier hebben we bijvoorbeeld kunnen nagaan of scholen met een hogere of lagere schoolweging (meer en minder complexe leerlingpopulatie) relatief vaker de toetsing hebben uitgesteld en niet zijn meegenomen in ons onderzoek. Dat blijkt niet het geval. De aanlevering van toetsen naar schoolweging is in 2021 en 2020 gelijk verdeeld. Ook blijken scholen die in 2020 lager scoorden op de toetsen relatief even vaak toetsen te hebben afgenomen (en aangeleverd) als scholen die voorheen hogere toetsscores behaalden. Navraag bij een aantal schoolbesturen maakt duidelijk dat de beslissing om de toetsing wel of niet uit te stellen op schoolbestuurlijk niveau werd genomen of aan de afzonderlijke scholen werd overgelaten.
Overigens kan het zo zijn dat we op bepaalde taal- en reken onderdelen de afgelopen jaren dalende prestaties zagen. In hoeverre een verdere daling van 2020 ten opzichte van 2021 dan toe te rekenen is aan corona of een doorzetting is van de huidige lijn is lastig te beantwoorden. Dat weten we pas over een aantal jaren.
Vergeleken met voor de coronacrisis lijken taal- en rekenscores in Drenthe in veel groepen gemiddeld genomen stabiel gebleven
In de visualisatie kan via de tabbladen gekozen worden voor de resultaten van de Drentse leerlingen op ‘begrijpend lezen’, ‘spelling’, ‘technisch lezen’ of ‘rekenen en wiskunde’.
In de figuren is telkens te zien welk percentage kinderen binnen elk niveau I tot en met V scoort, waarbij I het hoogste niveau is en V het laagste niveau. De I tot en met V is gebaseerd op de landelijke norm, zoals in het laatste balkje weergegeven:
niveau I: 20% hoogst scorende leerlingen
niveau II: 20% leerlingen met scores boven het landelijk gemiddelde
niveau III: 20% leerlingen met scores rond het landelijk gemiddelde
niveau IV: 20% leerlingen met scores onder het landelijk gemiddelde
niveau V: 20% laagst scorende leerlingen.
Prestaties voor begrijpend lezen in groepen 4 en 6 vergelijkbaar met een jaar eerder. Groepen 8 en 7 scoren lager dan voor coronacrisis. In de periode 2017-2020 zagen we in alle groepen (behalve groep 6) de prestaties op begrijpend lezen afnemen. In groep 7 en 8 lijkt de eerdere daling door te zetten. Waar de leerlingen in groep 8 in 2020 nog conform de landelijke niveaus scoorden, zitten ze daar in 2021 een stuk onder. Zo nam het aandeel IV en V scores (moeite met begrijpend lezen) toe van 41% naar 49% en het aandeel I en II scores (goed in begrijpend lezen) af van 41% naar 32%. Groep 7 is nog iets verder onder de norm gezakt dan dat ze in 2020 al zaten. Het aandeel IV en V scores nam toe van 43% naar 46% en het aandeel I en II scores (goed in begrijpend lezen) af van 38% naar 34%. In de groepen 4 en 6 zijn de prestaties vrijwel gelijk aan die van het voorgaande schooljaar. De scores in groep 6 liggen onder de landelijke norm. Groep 4 scoort als enige groep iets boven de landelijke norm op begrijpend lezen.
Alleen groep 4 scoort op spelling iets lager dan voor coronacrisis. De prestaties van overige groepen lijken stabiel. Voor spelling zagen we voor de jaren 2017-2020 in de groepen 7 en 8 de scores iets afnemen. Behalve in groep 4 zien we dat in de overige groepen de prestaties gemiddeld genomen vrijwel gelijk zijn gebleven of iets zijn toegenomen. De scores op spelling zijn in groep 4 nog iets hoger dan de landelijke norm, maar zijn iets afgenomen ten opzicht van 2020. In groep 6 wordt rond de landelijke norm gescoord. In groep 7 is dit jaar voor het eerst sinds 2017 weer een stijging te zien in de scores van de Drentse leerlingen. In al deze jaren zijn de scores van groep 7 rond de landelijke norm gebleven. Groep 8 scoort in 2021 hoog op spelling. 48% van de Drentse leerlingen zit op niveau I of II tegen landelijk 40%. In 2020 was dit ook het geval.
Prestaties op technisch lezen in de groepen 4 en 6 zijn vergelijkbaar met een jaar eerder. Groepen 8 en 7 scoren lager dan voor coronacrisis. In de periode 2017-2020 namen de prestaties op technisch lezen in alle groepen af. In de groepen 4 en 6 zijn de prestaties tussen februari 2020 (M-2020) en februari 2021 (M-2021) stabiel gebleven. Groep 4 scoort wel iets onder het landelijk gemiddelde. 36% behaalt een I of II score en 46% van de leerlingen scoort op de laagste niveaus IV en V. Voor de groepen 7 en 8 zien we een significante daling. In deze groepen nam het aandeel leerlingen dat meer moeite heeft met technisch lezen toe (de IV en V scores: in groep 7 van 34% naar 39% / in groep 8 van 28% naar 32%). Het aandeel leerlingen dat beter is in technisch lezen nam af (de I en II scores: in groep 7 van 48% naar 41% / in groep 8 van 54% naar 49%).
Lagere rekenprestaties in groep 8 dan voor de coronacrisis. Scores in overige groepen zijn stabiel (6 en 7) of iets toegenomen (groep 4). In de jaren 2017-2020 bleef het rekenen en wiskunde niveau in de groepen 4 en 6 stabiel. Voor de groepen 7 en 8 zagen we een afname. De uitkomsten van groep 4 laten in 2021 weer een kleine stijging zien. De scores van groep 4 liggen ruim boven de landelijke norm. De rekenprestaties in groep 4 zijn hoog: veel I en II scores (53% tegenover 40% in Nederland) en weinig IV en V scores (30% tegenover 40% landelijk). De scores van groep 6 en 7 zijn vrijwel gelijk gebleven ten opzichte van het voorgaande schooljaar. Beide groepen scoren al jaren rond de landelijke norm. Alleen voor groep 8 zien we een significante achteruitgang in toetsprestaties. Van 42% naar 34% I en II scores en van 41% naar 48% IV en V scores. Daarmee scoort groep 8 in 2021 ruim onder de landelijke norm.
De verschillen per gemeente
Onderstaande visualisatie brengt voor alle Drentse gemeenten afzonderlijk de gestandaardiseerde toetsscores in beeld. In het eerste tabblad staan de scores van 2021. Het tweede tabblad laat de ontwikkeling in de tijd zien (zie de infobutton voor de uitleg over standaardscores).
Let op: het aantal toetsresultaten in 2021 is lager dan voorgaande jaren. Alleen wanneer het aantal aangeleverde toetsresultaten (naar vak, schooljaar en schoolgemeente) 100 of hoger is, vermelden we de standaardscore per gemeente. Uitkomsten van individuele toetsen en mogelijke uitschieters drukken anders te zwaar op het geheel.
Toetsresultaten naar schoolweging
Zijn leerlingen van scholen met een hoge schoolweging meer achteruitgegaan op de kernvakken dan leerlingen van scholen met een lagere schoolweging?
Onderzoeken van Oxford University wezen o.a. uit dat leerlingen uit laagopgeleide gezinnen meer dan 50% extra vertraging opliepen tijdens de eerste lockdown. Corona leidde dus niet alleen tot gemiddelde vertraging voor alle leerlingen, maar raakte ‘kwetsbare’ groepen ook nog eens extra hard. Anders gezegd: door corona bleek kansenongelijkheid toe te nemen. Een tweede onderzoek over een periode van twee lockdowns (februari 2020 – februari 2021) liet nog steeds een grotere vertraging zien bij leerlingen uit laagopgeleide gezinnen en leerlingen op scholen met een hogere schoolweging.
Hoe zit dat in Drenthe? We kijken naar het verschil in de standaardscores in 2020 en 2021 voor leerlingen van scholen met een lage en hoge schoolweging.
Gevolgen van schoolsluitingen voor taal en rekenprestaties meer zichtbaar op scholen met veel kwetsbare leerlingen (behalve in groep 8)
Over het algemeen zien we voor scholen met een lage schoolweging een positievere tendens dan voor scholen met een hoge schoolweging. Dat zien we voor begrijpend lezen en rekenen in de groepen 4, 6 en 7 terug. Alleen voor groep 8 zien we een omgekeerd beeld. Zowel scholen met een lage als hoge schoolweging scoren voor de meeste kernvakken in 2021 lager als in 2020. Die daling is echter groter voor scholen met een lage schoolweging.
Groep 4
We zien voor scholen met een hoge schoolweging voor alle (kern)vakken (begrijpend lezen, rekenen/wiskunde, spelling en technisch lezen) een (kleine) achteruitgang, tegenover een kleine vooruitgang op scholen met een lage schoolweging. Alleen voor spelling laten scholen met een lage schoolweging ook een achteruitgang zien, maar minder groot dan scholen met een hoge schoolweging.
Groep 6
Scholen met een hoge schoolweging laten op alle (kern)vakken een kleine achteruitgang zien, tegenover een kleine vooruitgang op scholen met een lage schoolweging.
Groep 7
Scholen met een hoge schoolweging zijn er voor begrijpend lezen en rekenen iets meer op achteruit gegaan dan scholen met een lage schoolweging. Op spelling scoren scholen met een hoge schoolweging iets hoger dan het voorgaande jaar. Scholen met een lage schoolweging scoren juist iets minder dan het jaar hiervoor.
Taal- en rekenscores groep 8 ook op scholen met weinig kwetsbare leerlingen afgenomen
Groep 8
Scholen met een lage schoolweging lijken er relatief gezien op de vakken begrijpend lezen, rekenen en technisch lezen zelfs meer op achteruitgegaan dan scholen met een hoge schoolweging.
Voor spelling zijn scholen met een lage schoolweging er gemiddeld genomen licht op achteruit gegaan, terwijl scholen met een hoge schoolweging in 2021 hogere scores laten zien dan in 2020.
