Een goede toerusting van mantelzorgers is belangrijk. Mede door de vergrijzing neemt de druk op mantelzorgers toe. Gemeenten, welzijns- en zorgaanbieders hebben gezamenlijk de taak om mantelzorgers zo goed mogelijk te ondersteunen en overbelasting te voorkomen. Er is veel kennis beschikbaar over hoe dit invulling te geven. Trendbureau Drenthe heeft kennis van landelijke kenniscentra, het ministerie van VWS en belangenorganisatie Mezzo samengebracht met eigen onderzoek (uit voorgaande jaren) naar wensen en behoeften van mantelzorgers. We hebben uitgezocht welke gemeenschappelijke aangrijpingspunten we hieruit kunnen halen om de ondersteuning aan mantelzorgers te verbeteren. Dat heeft de volgende 10 aanbevelingen opgeleverd met bijbehorende goede voorbeelden.
1. Wil je mantelzorgers bereiken? Doe dat samen met ketenpartners en benut de vindplaatsen.
Mantelzorgers gaan vaak mee met hun naaste naar verschillende zorgprofessionals, of ze ontvangen zelf ondersteuning. Dit zijn goede plekken om hen te benaderen. Maar daarnaast hebben mantelzorgers ook een leven naast de zorg die zij leveren aan hun naaste. Ook dat zijn plekken waar je mantelzorgers kunt benaderen. (Movisie)
2. Verbind alle partners (formeel en informeel) met elkaar en zorg dat er een gezamenlijke en lokale werkwijze is.
Een goede verbinding op organisatie- en individueel niveau is belangrijk bij het goed kunnen ondersteunen van mantelzorgers. Hierdoor kan tijdig dreigende overbelasting of ‘ontspoorde’ zorg worden gesignaleerd en kan de mantelzorger goed worden doorverwezen bij een ondersteuningsvraag (Mezzo).
3. Zorg ervoor dat er al in een vroeg stadium (preventief) respijtzorg, dagbesteding of andere aanvullende zorg in de thuissituatie ingezet kan worden.
Voorkom dat de mantelzorger pas kan rekenen op de inzet van een professional wanneer het water hem aan de lippen staat. Diverse organisaties (zoals welzijnsinstellingen en inwonerinitiatieven) bieden respijtzorg thuis, met inzet van vrijwilligers. Meestal gaat het om kortdurende vervanging van de mantelzorger.
4. Betrek (oud) mantelzorgers bij de ontwikkeling van beleid.
Het uitgangspunt voor beleid is de behoefte van de inwoners en mantelzorgers. Waar hebben zij behoefte aan?
Groepsbijeenkomsten met mantelzorgers leveren vaak interessante inzichten voor gemeentelijk en organisatiebeleid. Op voorwaarde uiteraard dat die bijeenkomsten goed georganiseerd zijn en goed geleid worden.
Trendbureau Drenthe beveelt, op basis van ruime ervaring, een versnellingssessie met mantelzorgers als methode aan. Met een versnellingssessie is het mogelijk om in korte tijd ideeën, ervaringen en/of opvattingen binnen een (deelnemers)groep naar boven te halen en gezamenlijk prioriteiten te bepalen. Deelnemers aan zo’n sessie beantwoorden vragen en reageren op stellingen via een laptop. De uitkomsten worden direct teruggekoppeld en besproken. Vaak worden de aanvankelijke antwoorden vervolgens door de deelnemers gezamenlijk gecategoriseerd en individueel, via de eigen laptop, in volgorde van prioriteit gezet. Uiteindelijk levert elke vraag een groepsuitkomst op.
Voorbeeld van een groepsuitkomst: verbeterwensen van mantelzorgers en prioritering:
5. Goede ondersteuning vereist maatwerk. Zorg dat de budgetten dit mogelijk maken.
De ondersteuning voor mantelzorgers is niet voor iedere mantelzorg hetzelfde. De omstandigheden waarin mantelzorg wordt verleend, zijn voor iedereen anders. Het is dus ook belangrijk dat de budgetten het mogelijk maken om mee te kunnen bewegen met de behoeften van de mantelzorger.
6. Zorg dat mantelzorgers geen last hebben van verschillende wet- en regelgeving.
Het grootste knelpunt is de complexiteit van het stelsel, met drie onderling, niet soepel aansluitende, wetten voor de ouderenzorg. Mantelzorgers lijken daar meer last van te hebben dan ouderen zelf. Mantelzorgers zijn in veel gevallen degenen die regelen dat hun (schoon)ouder of partner de benodigde zorg krijgt. Zij stuiten erop dat ze de mogelijkheden en de juiste wegen niet kennen. Ze plegen naar eigen zeggen talloze telefoontjes, vullen steeds weer nieuwe formulieren in en botsen regelmatig met de instanties en de regels – een aanzienlijke belasting.
Bron: Kijk op de Keten, knelpunten, opgaven en inspirerende initiatieven in de ouderenzorg in de provincie Drenthe (Trendbureau Drenthe, 2019, p. 67).
7. Niet alleen de zorgvrager heeft aandacht nodig van zorg en welzijnspartijen, ook de mantelzorger moet hierbij in beeld zijn. Let hierop bij de aanbesteding van (nieuwe)zorg.
Uit ervaringen van mantelzorgers blijkt dat zij zich vaak weinig erkend voelen als gesprekspartner (in de zorg). De gesprekken gaan vaak over wat de zorgvrager nodig heeft, en gaan niet of nauwelijks over wat ze met elkaar nodig hebben om thuis alles draaiende te kunnen houden.
8. Zorg dat informatie en advies goed toegankelijk is en wees proactief in informeren en adviseren.
Mantelzorgers geven vaak aan dat zij het fijn zouden vinden als alle informatie over hulp en ondersteuning op één plek te vinden zou zijn, bijvoorbeeld door een sociale kaart te hebben.
9. Voer het maatschappelijk debat over het belang en de impact van (goede) mantelzorg
De druk op de mantelzorgers zal de komende jaren blijven toenemen, mede daarom is het van belang om het maatschappelijk debat over het belang van deze groep te blijven voeren met elkaar. Wat is er voor nodig zodat we met elkaar de juiste zorg kunnen blijven geven aan onze naasten?
10. Besteed in het mantelzorgbeleid ook aandacht aan achterliggende problematiek. Denk aan de zorgkloof, armoede en schulden etc.
Een uitgebreide review van internationale wetenschappelijke studies (Feitenblad Belasting en voldoening bij mantelzorg) laat zien dat er verschillende factoren zijn die de ervaren belasting van mantelzorgers bepalen. Zo blijkt bijvoorbeeld dat mantelzorgers die moeite hebben met rondkomen van hun inkomen, relatief vaker aangeven zeer zwaar belast tot overbelast te zijn door de mantelzorgtaken.
