Samenleving

In het kort

• In Drenthe worden de sociale contacten met familie, vrienden en buurtbewoners hoog gewaardeerd. Wel zien we een stijgende trend van eenzaamheid onder Drenten.
• Het vertrouwen in de Tweede Kamer, politie en rechters ligt met 59% iets lager dan het landelijk gemiddelde (61%). Het vertrouwen in anderen (69%) is in Drenthe iets hoger dan in Nederland (66%).
• Vrijwilligerswerk en mantelzorg dragen sterk bij aan de sociale samenhang binnen de samenleving. Bijna de helft van alle Drenten zet zich wel eens vrijwillig in, en zo’n 14% van de Drenten verleent mantelzorg. Voor een deel van de mantelzorgers wordt het wel eens te veel. Zij lopen kans op overbelasting.

Sociale contacten met familie, vrienden of buren

Mensen voelen zich gelukkiger en tevredener wanneer ze vaker omgaan met familie, vrienden, bekenden of buren. Sociale contacten dragen bij aan de geluksbeleving van mensen en het delen van ervaringen kan zorgen voor meer weerbaarheid en een verrijkt perspectief. Ook kunnen sociale contacten hulp en ondersteuning bieden bij gezondheidsproblemen. (Mars en Schmeets, 2011; Steptoe en Diez Roux, 2008).

Uit de Regionale Monitor Brede Welvaart blijkt dat het percentage inwoners van Drenthe dat minstens één keer per week digitaal of persoonlijk contact heeft (71%) vrijwel hetzelfde is als in andere provincies (het landelijk gemiddelde is 72%). Tussen 2012 en 2022 is het percentage mensen in Drenthe dat wekelijks minstens één keer contact heeft met familie, vrienden of buren gedaald van 76% naar 71%. De dalende trend die tijdens de coronapandemie stevig doorzette lijkt ten einde gekomen.

We zien slechts kleine verschillen tussen gemeenten. Assen is de gemeente met het laagste percentage wekelijkse contacten (69%). Aan de andere kant heeft Coevorden het hoogste percentage (73%).

Drenten positief over sociale contacten in de buurt

Over het algemeen zijn mensen die meer sociale contacten in hun directe omgeving hebben vaker tevreden over het leven (Van Beuningen, 2018). In 2022 is aan het Drents Panel gevraagd hoe tevreden ze zijn met hun sociale contacten. Tussen 2020 en 2022 bleef de waardering stabiel met een gemiddelde rapportcijfer van 7,4.

Uit een aantal stellingen die voorgelegd zijn aan het Drents Panel blijkt dat de sociale cohesie in de woonbuurt sterk is. In de basis zien we dat mensen positiever zijn over hun sociale contacten als ze zich meer thuis voelen in hun dorp of wijk. Zo zagen we dat in de coronajaren de saamhorigheid vooral toenam in dorpen en wijken waar al een goede saamhorigheidsbasis was (Trendbureau Drenthe, 2021).

Stijging van eenzaamheid

Bijna de helft van de volwassen inwoners van Drenthe voelt zich matig tot ernstig eenzaam (46%, waarvan 11% ernstig). In 2012 was dat aandeel nog 36%. Eenzaamheid komt voor bij alle leeftijden, maar treft ouderen vaker. In Drenthe lijkt eenzaamheid iets minder voor te komen dan gemiddeld in Nederland (gemiddeld 49%, waarvan 14% ernstig). We hebben in de coronajaren gezien dat vooral de meest kwetsbare groepen in de samenleving in de knel kwamen. De coronacrisis had bijvoorbeeld veel impact op jongeren en ouderen, zij waren extra kwetsbaar voor eenzaamheid (SCP, 2021).

Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het ervaren van een onplezierig gebrek aan (sociale) relaties. Wanneer mensen weinig sociale contacten in hun omgeving hebben, leidt dit vaker tot eenzaamheid (Winsemius et al., 2016). Langdurige eenzaamheid gaat ten koste van het emotionele en fysieke welbevinden en de eigen gezondheid (Van der Zwet en Van de Maat, 2018).

Vertrouwen in anderen en instituties

Sociaal vertrouwen in de medemens is belangrijk om prettig te leven. Ook vanuit de samenleving gedacht is vertrouwen belangrijk voor de onderlinge samenwerking en hulpbereidheid. Onderling vertrouwen is immers een belangrijke bouwsteen van sociale cohesie in de samenleving.

Vertrouwen in maatschappelijke instellingen en de overheid is belangrijk voor het functioneren van de samenleving. Daarnaast is het belangrijk om ook regionaal te kijken naar het vertrouwen in provinciaal en gemeentelijk bestuur. Het lokaal bestuur heeft immers een grote mate van invloed op de directe leefomgeving van inwoners.

Vertrouwen in elkaar gestegen

Over het algemeen is het in de provincie Drenthe goed gesteld met het vertrouwen in anderen, en is dit de laatste 10 jaar alleen maar toegenomen. Zo geeft 69% van de inwoners in 2022 aan dat de meeste mensen te vertrouwen zijn (in 2012 was dit 60%). Landelijk geldt dit voor 66% van de inwoners. Drenthe staat op de tweede plaats van alle provincies. In de gemeente Emmen is het vertrouwen in anderen het laagst met 63%, in Tynaarlo het hoogst is met 78%. We zien dus duidelijke verschillen binnen de provincie.

Nog niet eerder was het vertrouwen in anderen in Nederland zo hoog. De landelijke trend in het sociaal vertrouwen verschilt wel tussen bevolkingsgroepen. Vooral onder hbo-/wo-opgeleiden, mannen, mensen in de leeftijd van 25-45 jaar en mensen met een Nederlandse achtergrond is het sociaal vertrouwen hoog (CBS, 2022e).

Vertrouwen in landelijke instituties daalt

In Drenthe ligt het vertrouwen in landelijke instituties (gemiddelde van Tweede Kamer, politie en rechters) met 59% wat beneden het Nederlands gemiddelde (61%), maar volgt wel dezelfde trendlijn. Het vertrouwen in instituties kende in het eerste coronajaar (2020) een aanzienlijke toename, maar neemt sinds 2021 af. Binnen Drenthe is het vertrouwen in instituties het laagst in de gemeente Emmen (54%) en het hoogst in de gemeente Tynaarlo (66%).

Het vertrouwen in de landelijke politiek ligt lager in gebieden buiten de Randstad; zo is het vertrouwen in de Tweede Kamer het laagst in krimpregio’s in Noord-Holland, Oost-Groningen, Drenthe en Zuid-Limburg (Van den Berg & Kok, 2021). Ook onderzoek onder het Drents Panel laat zien dat een deel van de inwoners zich beperkt vertegenwoordigd voelen door de landelijk politiek (34%). Het beeld dat politici niet luisteren, is voor veel mensen een reden om zich niet goed vertegenwoordigd te voelen. Langlopende dossiers als de kindertoeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen, en meer recent de stikstofcrisis met boerenprotestacties, versterken dit beeld (Ridder et. al., 2022).

Eén op zeven Drenten mantelzorger

Mantelzorgers geven onbetaalde en vaak langdurige zorg aan naasten als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. In Drenthe is in 2022 14% van de volwassen inwoners mantelzorger, ten opzichte van 13% landelijk. Zij gaven gemiddelde 11,1 uur per week mantelzorg. Dit is een fractie lager dan het Nederlandse gemiddelde van 11,8 uur. Met name 50- tot 75-jarigen verlenen mantelzorg. Deze groep is vooral actief in de langdurige zorg voor (thuiswonende) ouderen van 85 jaar en ouder.

Mantelzorgers in Drenthe zijn overwegend tevreden; het zorgen voor een naaste geeft voldoeding, ondanks de vaak afnemende gezondheid van de oudere voor wie ze zorgen. Wel blijkt dat bijna elke mantelzorger momenten heeft waarop de zorg te veel wordt. Net als landelijk geeft in Drenthe zo’n 20% van de mantelzorgers aan zwaarbelast te zijn. Wel zijn er grote verschillen tussen gemeenten.

Dalende trend mantelzorgpotentieel

Nu steeds meer ouderen tot op hoge leeftijd zelfstandig een eigen huishouden (moeten) blijven voeren, neemt het belang van mantelzorg toe (Kooiker et al., 2019). Hoe dit is de toekomst zal zijn is in te schatten met de ‘Oldest Old Support Ratio’ (OOSR). Het gaat hierbij om de verhouding van het aantal 50- tot en met 74-jarigen ten opzichte van het aantal 85-plussers. Een lage ratio betekent weinig potentiële mantelzorgers ten opzichte van oude ouderen die mogelijk ondersteuning en zorg nodig hebben (De Jong en Kooiker, 2018).

De verwachting in Drenthe, net als landelijk, is dat de leeftijdsgroep 85-plus de komende jaren sterk groeit en dat de leeftijdsgroep 50- tot 75-jaar afneemt. Dit betekent dat de OOSR daalt en dat de druk op mantelzorgers in deze leeftijdsgroep steeds groter wordt. In 2020 waren er in Drenthe nog gemiddeld 13 potentiële mantelzorgers per zorgbehoeftige oudere. In 2030 is dat aantal naar verwachting gedaald naar 9 en in 2040 naar 5.

Vrijwilligerswerk & lidmaatschap bij verenigingen

Het aantal actieve vrijwilligers is een belangrijke graadmeter voor de sociale cohesie en brede welvaart. Vrijwilligerswerk stelt veel mensen in staat de hulp en ondersteuning te krijgen die ze nodig hebben en biedt veel voldoening en een gevoel van betrokkenheid bij de samenleving. Verwacht wordt dat vrijwilligerswerk in de toekomst nog belangrijker wordt door de vergrijzing en overheidsbeleid.

De Regionale Monitor Brede Welvaart laat zien dat in 2022 47% van de inwoners van Drenthe vrijwilligerswerk deed. Hiermee staat Drenthe op de tweede plaats van alle provincies en ligt het aandeel boven het landelijk gemiddelde (41%). De dalende trend die tijdens de coronapandemie stevig doorzette lijkt ten einde gekomen. De vrijwilligersgraad is het hoogst in de gemeente De Wolden (54%), en het laagst in de stedelijke gebieden Assen en Emmen (beide 40%). Dit is in lijn met de trend dat in stedelijke gebieden minder vrijwilligerswerk wordt gedaan dan op het platteland.

Naast het doen van vrijwilligerswerk toont ook de betrokkenheid bij een vereniging de verbondenheid met de samenleving. Dit kan op verschillende manieren; door een passief lidmaatschap bij een vereniging of door zelf actief te zijn binnen een vereniging.

Het Drents Panel laat zien dat ook in Drenthe circa 78% van de inwoners lid is van één of meer verenigingen. Wat betreft het soort vereniging, de meest populaire zijn sportverenigingen (32%), culturele verenigingen (17%) en milieuorganisaties (20%). Eén op de vijf Drentenaren is lid van een vakbond.

Oudere mensen en hbo-/wo-opgeleiden zijn relatief het vaakst lid van een vereniging. Maatschappelijke participatie hangt ook samen met een gevoel van verbondenheid tussen mensen: mensen die (zeer) tevreden zijn met hun sociale contacten zijn vaker lid van een vereniging.

Meer informatie en inzichten

Meer weten over samenleving in de provincie Drenthe? Download hier de Monitor Brede Welvaart Drenthe voor meer informatie en inzichten, zoals bijvoorbeeld de uitdagingen met betrekking tot het versterken van de brede welvaart in Drenthe.

Verantwoording indicatoren

De Regionale Monitor Brede Welvaart (RMBW) van CBS brengt het thema samenleving in beeld met vier indicatoren: contact met familie, vrienden of buren; vertrouwen in instituties; vertrouwen in mensen onderling; en het aandeel inwoners dat vrijwilligerswerk doet.

In de Monitor Brede Welvaart Drenthe vullen we deze indicatoren aan met regionale inzichten die iets zeggen over de mate waarin mensen deelnemen aan het maatschappelijke leven. We geven extra informatie over lidmaatschap van verenigingen, sociale cohesie, eenzaamheid en mantelzorg.